De Nederlandse zorg kampt met een groeiend probleem: patiënten blijven langer in ziekenhuizen dan nodig, huisartsen zijn overbelast en verpleeghuizen hebben onvoldoende capaciteit om doorstroming te garanderen. De gevolgen zijn voelbaar voor iedereen: volle SEH’s, lange wachttijden en overbelaste zorgverleners. Hoewel personeelstekorten vaak als oorzaak worden genoemd, ligt het probleem dieper. De versnippering binnen de zorgketen en het ontbreken van effectieve regionale samenwerking maken de crisis groter dan nodig.
Het Integraal Zorgakkoord (IZA) zet in op meer samenhang en samenwerking tussen zorginstellingen, maar de praktijk laat zien dat dit nog lang niet vanzelfsprekend is. Hoe kan regionale capaciteitsplanning bijdragen aan een oplossing?
Het bed dat er wél is, maar niet gebruikt wordt
Stel je voor: de medische zorg voor een patiënt in het ziekenhuis is klaar en kan naar een verpleeghuis. Alles lijkt geregeld, maar op het laatste moment blijkt dat er toch geen plek is. Niet omdat er geen bedden zijn, maar omdat de opnamecriteria niet overeenkomen of de administratie niet op tijd is afgerond. Het gevolg? De patiënt blijft langer in het ziekenhuis, waardoor nieuwe patiënten langer moeten wachten op een opname. Dit is geen uitzondering, maar een dagelijks terugkerend probleem.
Uit cijfers van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) blijkt dat bijna een vijfde van de ziekenhuispatiënten langer blijft dan medisch noodzakelijk vanwege wachttijden in de vervolgzorg. Dit soort stagnaties leidt niet alleen tot extra kosten, maar ook tot onnodige belasting van zorgpersoneel, patiënten die het huis niet in kunnen, én frustratie bij zorgpersoneel en patiënten.
Het IZA stelt dat de juiste zorg geleverd moet worden op de juiste plek op het juiste tijdstip en dat ziekenhuizen, verpleeghuizen en thuiszorgorganisaties beter moeten samenwerken om doorstroming te bevorderen. Dit vraagt om duidelijke afspraken, betere capaciteitsplanning en efficiënte data-uitwisseling tussen instellingen.
Een financieringssysteem dat samenwerking in de weg staat
Naast praktische obstakels in de zorgketen speelt ook financiering een belangrijke rol. Ziekenhuizen worden grotendeels beloond op basis van productie: hoe meer zorg geleverd wordt, hoe meer inkomsten ze genereren. Dit terwijl VVT organisaties juist gefinancierd worden voor hun benutting. Deze financieringsstromen kunnen conflicteren, waardoor processen van een organisatie ten koste gaan van de andere.
Het Centraal Planbureau (CPB) concludeerde in 2022 al dat deze financieringsmodellen een van de grootste struikelblokken vormen voor samenwerking in de zorg. Een meer integrale bekostigingsstructuur, waarin zorgaanbieders worden beloond voor gezamenlijke uitkomsten in plaats van individuele prestaties, zou de zorgketen veel efficiënter maken. Dit sluit direct aan bij de doelstellingen van het IZA, dat streeft naar een bekostigingsmodel waarin samenwerking centraal staat.
Waarom data-uitwisseling cruciaal is voor betere zorg
Een ander groot knelpunt is de gebrekkige uitwisseling van (patiënt-/cliënt)gegevens tussen zorginstellingen. Ziekenhuizen, huisartsen en verpleeghuizen gebruiken verschillende digitale systemen die niet met elkaar communiceren. Dit betekent dat zorgverleners belangrijke informatie handmatig moeten overdragen, wat leidt tot tijdverlies, fouten en miscommunicatie.
Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat slechts 30 procent van de zorginstellingen patiëntgegevens elektronisch deelt met andere zorgaanbieders. Dit gebrek aan uniforme systemen maakt het moeilijk om een actueel overzicht te krijgen van beschikbare capaciteit binnen een regio. Daardoor blijven patiënten soms langer dan nodig in een instelling, terwijl elders plekken vrij zijn.
Het IZA erkent dit probleem en pleit voor een versnelling in de digitale gegevensuitwisseling. Een gedeeld digitaal platform waarin alle zorgaanbieders real-time inzicht hebben in beschikbare capaciteit en patiëntgegevens zou een enorme stap vooruit zijn.
De mens achter de cijfers: de druk op zorgverleners
Naast de structurele knelpunten in het systeem is er nog een factor die niet over het hoofd mag worden gezien: de menselijke kant van de zorg. Werkdruk en personeelstekorten zijn een urgent probleem. Ziekenhuizen draaien overuren, huisartsenpraktijken hebben moeite om alle patiënten te zien en verpleeghuizen kampen met een tekort aan verzorgend personeel.
Volgens het CBS stonden er in het afgelopen jaar meer dan 50.000 vacatures open in de zorgsector. Dit betekent dat de bestaande zorgverleners structureel harder moeten werken, met als gevolg hogere uitval door stress en burn-out. Een betere verdeling van werkdruk tussen instellingen, ondersteund door slimme capaciteitsplanning, kan dit probleem deels verlichten.
Het IZA ziet regionale capaciteitsplanning dan ook als een van de oplossingen. Door zorgpersoneel flexibeler in te zetten en de personeelsplanning van instellingen beter op elkaar en op de zorgvraag af te stemmen, kan de druk eerlijker worden verdeeld. Dit vraagt echter om samenwerking en een gezamenlijke visie, iets wat in de praktijk nog niet altijd vanzelfsprekend is.
Conclusie: van eilandjes naar een netwerk
De problemen in de zorg zijn complex, maar niet onoplosbaar. De kern ligt in de versnippering van het systeem: instellingen werken nog te vaak afzonderlijk, waardoor doorstroming stokt en werkdruk onnodig hoog blijft. Regionale capaciteitsplanning, betere financieringsmodellen en digitale gegevensuitwisseling kunnen een groot verschil maken.
Het Integraal Zorgakkoord biedt de kaders en richtlijnen, maar het is aan zorginstellingen zelf om de stap naar een betere samenwerking te zetten. De vraag is niet óf de zorg moet veranderen, maar hoe snel we die verandering doorvoeren voordat de problemen nog groter worden.
De eerste stap? Het besef dat geen enkele zorginstelling het alleen kan. Samenwerken is geen optie meer – het is een noodzaak.
